EHM Poema yozayapti

Tarix g'ildiragi beto'xtov aylana borar ekan, uni belgilovchi taraqqiyot mezoni ham oldinga qarab siljiydi. Fan-texnika asriga nazar tashlaydigan bo'lsak, har sohada yangi-yangi kashfiyotlar, tadqiqotlar ko'zga tashlanadi. Jumladan, Inson tafakkurining mevasi bo'lgan «aqlli mashinalar» (kompyuterlar) ham turmush taqozosi va ehtiyoj bois hayotimizga kirib kelayapti. Bu mashinalarning yaratayotgan mo’jizaviy ixtirolari insoni yat uchun ilm-fan eshigini yanada keng ochib, bu borada imkoniyatlarning cheklanma- ganligini isbotlayapti. Keling, aziz mushtariy bu aqlli mashinalarning olamiga, tarixiga bir safar aylaylik.
Kompyuterlarning birin chi ixtirochisi, nazariyotchisi sifatida ingliz olimi Charlz Bebbij nomi tilga olinadi. Shuningdek fransuz olimi, fizigi Blez Paskal 1642 yilda IKKI arifmetik amalli elektron hisoblash mashinasini yaratish bilan aqlli mashinalarning ilk avlodiga asos soldi. Shu davrda nemis olimi Vilgelm Leybnis to'rt arifmetik amalni bajaradigan xisoblash mashinasini yaratdi. 1875 yilda esa Rossiyada yashab turgan olim V. T. Odner arifmometr deb atalgan mashina loyihasini ishlab chiqdi. Amerikalik German Xolleriz degan 1890 yilda maʻlumotlarni qayta ishlashni avtomatlashtiruvchi mashina yaratdi. Uning nomi hozirgacha mashhur bo'lgan firma «Ji-Bi- EM>> bilan bog'liq. Sobik SSSRda birinchi hisoblash mashinasi KEHM (kichik elektron xisoblash mashinasi) 1950 yilda akademik Lebedev tomonidan yaratildi. Birinchi kompyuter esa, 1962 yilda yaratilib, sekundiga 10 amalni (1 mln ta) bajaradi. Bugungi kunda boshqarishning navqiron fanlaridan hisoblangan kibernetika vositasida xalq xo'jaligining ko'plab sohalari avtomatlashtirilmoqda. EHMlar sekundiga 10 mln. super EHMlar esa sekundiga 800 mln. ta amalni bajarishga qodir. Bizning asrimizga kelib, aqlli mashinalar Evristik usulda (grekcha, «haqiqatni topish sanʻati». Yaʻni taxminiy mantiqiy usul va qoidalar yig'indisi.) shaxmat o'ynayapti, turli xil epidemik kasalliklarnig tarqalish qonuniyatini oldindan aytib berayapti.
- Hatto Kallilopa nomli elektron shoira sheʻr, poema yozish, rasm chizish, gilamga gul solish kabi insoniy xarakterdagi vazifalarni bajara olgan. Hatto olimlar tirik mavjudot xulq-atvorini namoyish etadigan modellar ham yaratishga harakat qilishayapti. "Amerikaning Kornegi- Mellon universitetida olimlar shunaqangi mukammal avtomatlashtirilgan o'qitish sistemasi yaratishga muvaffaq bo'lganlarki, bu mashina-o'qituvchi deyiladi. Bu mashina o'qituvchi o'quvchilarga algoritmik tilda programma tuzishni o'rgatarkan. «Oyla va jamiyat» tahririyati qoshidagi kompyuter markazida ham avtomatlashtirilgan o'qitish sistemasi joriy etilgan. Markaz direktori Olmos aka Qilichev bilan suhbatlashish jarayonida, markazning kelish yuritish tizimi bilan yanada yaqinroq tanishdim. Kompyuter markazida 20 ga yaqin guruh bo'lib, har bir guruhda 9-10 ta bola shug'ullanarkan. Bu erga eʻlonlar orqali, maktab va muassasalarning tavsiyasi orqali o'quvchilar kabul qilinadi. Ko'p bolali oilalarning farzandlari oyiga 5 ming, boshqalari esa 10 minggacha pul to'lashadi. Еtim va nochor bolalarga bepul o'qish-o'rganish imtiyozi beriladi. Hozirda markazda 16 ta bola bepul o'qiyapti. Kompyuter markazidagi o'quvchilar belgilangan o’quv dasturlari asosida dars o'tishadi. Fizika, matematika, tasviriy sanʻat, geografiya, adabiyot, ingliz tili va boshqa predmetlar bo’yicha beshta ustozlari yordamida saboq oladilar. Kompyuter markazi texnik vositalari bilan juda shinam jihozlangan. Har bitta bola o'z kompyuteriga ega. Kompyuterlar sobiq SSSR, Bulg'oriya va Germaniya firmalariga tegishlidir. Kompyuter markazining tartib-qoidasi, jihozlanishi bilan tanishgach, Olmos akaga savollar bilan murojaat etdim.
-Olmos aka, kompyuter bolalarni yoshligidan jalb etish, ularning zehniga, qobiliyatiga salbiy taʻsir ko’rsatmaydimi?
-Kompyuter oddiy va sodda mashina emas. Demoqchimanki, unda hisoblashlarni kalkulyatordagidek osongina bajarib bo'lmaydi. Biron amalni, biron topshiriqni bajarish uchun eng avvalo uning programma- sini tuzish kerak. Programma tuzish esa o'z navbatida o'quvchidan bilim, zehn, qobiliyat talab etadi. Shuningdek, kompyuter markazida o'qib, 3 tagacha 3 baho olsa saboqdan chetlatiladi. To'rt va besh bahoga o'qiydigan, intizomi yaxshi bolalarga qo'shimcha imtiyozlar beramiz. Shu bois bolalar o'qishga, o'rganishga tobora qiziqadi va o'z ishiga masʻuliyat bilan yondoshadi.
-Ayting-chi, kompyuter markazida o'quv yili davo- mida biron bir tadbir yoki konkurslar o'tkazilib turiladimi?
Markazimizda bu yil ikkinchi bor bolalar ishtirokida turli sohalar bo'yicha konkurs o'tkazdik. Bu tadbirga Respublika bolalar jamg'armasi, «Oila va jamiyat» gazetasi, Toshkent viloyati bolalar jamg'armasi va Amerikaning «Alt soft» firmasi homiylik qilishdi. Gʻolib chiqqan bolalar ajoyib sovg'alar bilan mukofotlandi. Avtomatlashtirilgan o'qitish sistemasiga qanday qaraysiz! Programmalashtirilgan taʻlimda darsning bari yoki darslikning biror qismi batafsil yoritib beriladi. Material berish tartibi aniq ko'rsatiladi. O'rganilayotgan obʻyektga o'quvchi ko'p vaqt sarflamaydi. Agar o'quvchi zerika borsa, kompyuter hazil mutoyiba bilan taʻlim olishga undaydi yoki qiziqarli savol javoblar orqali olgan bilimini tekshiradi.