«Sholikor» qishloq sho'rosi binosi

O`sha kun dunyo xazonlig` erdi, ariqlarda sap-sariq barglar oqardi, bog'lar hadigu xavotir ichra diydirar edilar. Yaproqlar dunyoga vido aytayotgan yanglig` munglug', yo'laklar xazon, kimsalar miskin ko`runardilar. Jism aro ko'hna sog'inch yana xuruj qilgan, alamlar zabtiga olgan payt edi. O`zimni silkitsam - barglar to'kilar, Xazonimni ko'rgil, xazonrez bog`im. Umr o'tmoqdadir. Lekin bir umr o`tmay sil qiladi meni bu sog`inch,Shom cho'kmoqda edi, xazonrezliklar ichra gungu lol edim, faqr xontaxtasida hazrat Navoiyning devoni ochiq turardi va Kun bor edikim bir g'azalu ikki g'azal, Bal uch g'azalu to'rt g'azal ba`zi mahal, Maxvashlardek bori latofatda masal, Bog`lab kiyiban yuzga hila, to'ng'a hulal«Bu nazokat shabistonining pardanishinlari yuz ming zebu ziynat bila tab` xil - vatxonasidin jilvai noz qilib chiqib, soyir abnoyi jins silkiga kirarlar erdi va bu malohat nigoristonining nozaninlari ming tuman oroyishu namoyish bila xayol xilvatxonasidin xiromi dilnavoz bila harakat ko'rguzub, yana abkori fit- naosorg`a qo'shulurlar erdi».«Namozshom bo'ldi». O`sha kun peshvoz tavozesidan so'ng Sherali aka aytgan bu so'zlar keyin yil buyi xotirdan nari ketmadi, alarda, xayolimda qandaydir ramziylik nihon edi va bu ramziylik hofizning keyingi yillardagi hayot tarzi, dardu iztiroblariyu qo'shiqlari ila bog'liqlikda namoyon bo'lardi. Ha, darhaqiqat, namozshom bo'lgandi, hofiz hayotining ibodat fasli joynamoz yoymoqda edi. Hazrat Navoiyda o'qiydurmiz:«Va kuhulat ayyomikim, o'ttuz beshdin qirq beshga degincha qiyos qilsa bo'lg'aykim, bu fusulning xazonidurkim, tiriklik bog'ining bargrezining nishonidur...
Va qirq beshdii oltmish yaqinigachakim ta`ini qilsa bo'lg'aykim, bu fusulning qishidurkim, kishining ham qad bila adam yo'liga kirib, zamon ahli bila xayrbod qilishidur...» «Xayrbod» arabcha, forscha so'z, o'zbekchada xo`shlashuv, vidolashuv degan ma`noni beradi. Eslab qoling.Namozshom bo'ldi.
- Namozshomgullar titranardi va Vaxshivorda azim chinorlar hazrat So'fi Olloyor hoki uzra ilohiy sukutga cho'mgan edilar, milodiy 1989 yil hamalining yigirmanchi kuni edi, biz Isfarada Mavlono Zayniddin Sabboq mozorini ziyorat qilib qaytardik, qay holat edi bilmadim, yo'l- yo'lakay Sherali Jo`rayev bir bayt aytdi:
Biz fano tufrog'i bo'lduq dayr aro, ey, ahli zuxd Xonaqoh sahinda siz bahsi taqaddum aylangiz.Namozshom. Sukutga ketgan yuzlar.Uning keyingi yillardagi holatlari mushkul qiyoslardan ham mushkulroq, ichki dunyosi o'z yaqinlariga ham sirli bo'lib ko`ringan hofizning keyingi yillarda asosan hazrat Navoiy g`azallariga murojaat qilishida ham «fano tufrog'i» yanglig' hikmat bor. «Dardii xokilar anglar...» deydilar hazrat va biz ul sharif zot nazarda tutgan «xokilar» darajasiga etmog`imiz uchun hali ko'p zamonlar o'tgusidir.«Istaganlar, bizni sahroyi baloda istangiz» qo`shig`i yigirma yillar burun aytilgan va bu shomning sharhi ham yigirma yildan uzundir, bu shom go`yo yigirma yillar burun boshlanganu, hofiz uni shuncha muddat hammadan sir tutib kelganday, u go'yo qancha xorliglaru ta`na-malomatlar uzra yuksalib, faqat shu shom birlan, shu shom tamannosi ila kun kechirganday, bir o'tlug' qo'shiq bilan hammani bu umrning, bu «vodiyihijronining ma`nisiga etkiza olguvchi ta`bi baland hofiz, ayni paytda shom yanglig` munglug` edi. Shom u edimi yoki u shom edimi, ilg'ab bo'lmasdi. Hilol va yulduzlardan jilo berilgan shomnusxa chopon bo'lganda uning ushbu holatiga g`oyat mos tushardi. «Az subh hamisha jonibi shom ravem» deb shayx Sa`diy aytgan ekanlar. Bizning subhimiz sham, shomimiz subhimizdir balki)… Bu yoqda hilol ham ko'rinib qoldi. Dasturxonda kechki uzumlar multiraydi. Hofiz kam ovqat yeydi. Avvallari bu holatni ko'pchilik har xil irimlarga yo'ygan va yoki shunchaki «bodilik qilyapti» deb o`ylagan bo`lsa, endilikda bul taqvoning ham zamirida o'zlari anglab yetmagan qandaydir hikmat borligi xususida taxminalar qilurlar. Hofiz ruhining iqlimlari esa o'ziga ayon. Bir bayt uning umrlik ozuqasidir balki? Biz o'ylaganchalik, shon- shuhratning limmo-lim jomlari
uning nonushtasi, ehtimol, pushaymonlik- dir?
- Ayriliq haqida kuylamoqning ham o'z vaqt-soati bor, — degandi u bir gurungda. Ayriliq. Ayriliq. Intihomi, ibtidomi, nima u?Yigitlikning shomida Nogoh anglab qolursan: Ichgan har qultum suving, Oshingdadir ayriliq.Mirzo Boburning «Bahor ayyomidurdagi yigitlikning ayvonidur» satri bilan boshlanguvchi nozik g'azalini «Navruzi Ajami saatiga solib aytganida, umrning, tiriklikning go'zal salomi yanglig' bitilgan bu g'azalning qadimiy kuy pardalari ichra vido yanglig` zoru nigoron yangraganida qanday hikmat bor? Shunchalar nola, shunchalar faryod.
Aka, - deyman, — aka, shu qo'shiqni boshqa aytmadingiz-da... U javob bermaydi. Mavzuni darrov o'zgartiradi. U nima uchun aynan shu g'azalga aynan shu kuyni tanladi? Men sabab qidiraman, har parda, nimpardadan mohiyat izlayman. «Navruzi Ajam» ulug' kuy, zor ko'ngilning mangu, tuganmasnavhasidir u. Undagi yig`ini suzga ko'chirish qiyin. Yodingizda bo'lsa, g`azal shunday baytlar bilan yakunlanadi: Yuzung, ey sarv, jonim gulshanining toza gulzori, Kading, ey gul, hayotim bog'ining sarvi ravonidur.
Ne yerda bo'lsang, ey gul, andadur. chun joni Boburning, G`aribingga tarahhum aylagilkim, anda jonidur.
«Ne erda bo'lsang...» bu vido, umr fasulining ko`klami, ko'ngil navruzi «yigitlikning avoni» birlan Boburning xayrlashuvidir bu. Hofiz shu nozik nuqtani ilg`ay olgan va menimcha, e`tirof nechog'li dardli bo'lmasin, ushbu qo'shiq hofizning ham nidosi erdi, yigitlik faslining gul- chechaklari, shabob shabistonining nuqra yulduzlari, oshiq-oshiftaliklari ila shu qo'shiq ko'magida xayrlashganday bo'ldi u. Faqat... bu xayrlashuvni kim sezdi, kim sezmadi.
- Aka,- deyman, — aka...Bir kecha ko'nglim ziq, ko'chaga chiqdim. Bog`lar barg to'kardi, vaqt allamahal, soat o'n ikkilardan oshgan.
-Unga qo'ng'iroq qildim.
-Keling, - dedi.
-Kech bo`ldi, - dedim qimtinib..
-O', biz hali ertamatangacha o'tiramiz. Ertamatangacha o'tirdik. Shu kecha ko`nglimdan «Bu inson baribir yolg'iz» degan o'y kechdi.
«Ne tongdin aqshomgacha o'zumga bir dam g`izodin kom, ne aqshomdin tonggacha tarfat ul ayn kuzumga uyqudii orom. Xotirim savdoamiz xayollardin mushavvash, besaru- Dullindin har necha dilkash so'z bo'lsa ko`nglumga noxush. Me`damning hazm qilur gizosi zamona ahlining izosi, ko'nglumning nishot bazmida mayi nobi falak tiygi oqizgan bag`r xunobi». Tiriklik bog'ining bargrezoniga bundin ortik ta`rif bo'lmagay. Hofizning shodmon holatlari zimnida ham qandaydir anduh nihon, u bu anduhni oshkor qilmaydi, qizg'anadi va yo o'zgaga ravo ko'rmaydi. O'zining oldida o'zining shon-shuhratini tufroqqa qiyos qilgulik, dovrug` pastda, oyoqlar ostida, uning tevaragida, ortidan o`rmalab yurganday, u esa bunga beparvo, o'zini o'z ichiga surgun qilganday, o'zi bilan o'zi band, zohiran gullab -yashnayotganday ko'rinsa-da, botinida xazonlar g'alayoni kechayotganday..
«Kech kelding esa kechdi umr nuri safo...» Bu ham bir xayrlashuv,
To'ng'ich o'g'li rahmatli otasiga o'xshaydi, O`tgan yili farzandlari to'yini o'tkazdi. Yetti iqlimdan mehmonlar keldi. Volidasi yuzdagi ajinlar shu kecha ikkitaga kamaydi. Yor-do`stlari shod, shogirdlari kamarbasta, xizmatda edi. Ajib to'y bo'lgandi u. go'zal to'y edi, o'sha kun dunyo xazonlig' erdi, ariqlarda sap-sariq barglar oqardi, yaproqlar dunyoga vido aytayotgan yanglig' munglug`, yo'laklar xazon edi, yarim kech uyga qaytdim, xontaxtada hazrat Navoiyning devoni ochiq turardi va ushbu ruboiyni o'qimoq ham «ajib saodat erdi»
Har laxza qil anga yuz inoyat, yo rab,
Oldiga yorut sham`i hidoyat, yo rab,
Ham umrini ayla benihoyat, yo rab,
Ham davlatiga yeturma g`oyat, yo rab.