Xato qilishga endi xaqqimiz yo’q (yoxud qaysi alifboni tanlaymiz)

O‘zidan ortib, o‘zgalarga nafi tekkan odam chinakam baxtli odam. Endi o‘zgalardan ham ortib, butun boshli xalqqa nafing tegsa bormi, berdi Xudo deyvering. Lekin istakning o‘zi bilan o‘zdan ortish qiyin. O‘zdan ortib o‘zgalarning, ayniqsa, xalqning qoshiga kelish uchun odamga bilim, jasorat va omad ham kerak bo‘ladi. Bu yo‘lda gohi gohida fursatning o‘zi insonga imkon berib turadi. Hamma gap imkondan kanday foydalanishda. Xuddi shunday imkonlardan biri, mana hozir, har birimizning qarshimizda - lotin yoki kirilldan birini tanlashda turibdi! Bu imkon mas’uliyatli ishning boshida turganlar uchun yanada sharafli. Endi butun boshli xalqning kelajagi ham u yoki bu darajada shu tanlovning to‘g‘ri yoki notugri ekaniga borib taqaladi. Yana shuki, bunday imkon har doim ham berilavermaydi. U o‘ta noyob tarixiy xodisa. Shuning uchun ham xato qilishga haqqimiz yo‘q.
O‘TMISHGA NAZAR
Ukraina. Armiya. Bir gurji yigiti hazillashgisi kelibmi, stol ustida kaminaning unutilgan xatini olib, tushunmasa ham ovoz chiqarib o‘qiy ketdi. So‘ng menga yuzlanib: «O‘zbeklarning o‘z alifbosi yo‘qmi? Nega rusnikida yozasizlar? Uyalmaysizlarmi?... Mana, mening xatimga qara! - u qo‘ynidan konvert chiqardi. - Biz ming yillardan beri o‘z alifbomizda yozamiz. Shuning uchun ham ota- bobom qoldirgan meros-ni men o‘qiyman, menikini esa hali bolalarim o‘qiydi», dedi faxr bilan. Yer yorilmadi, yerga kirmadim. Bu haqda keyin uzun yillar mobaynida ko‘p o’ylab yurdim. O‘ylarim bora- bora o‘ta og‘riqli savollarga aylandi: «Nega bir necha millionli (lekin juda mashhur xalq!) gurjilarning ming yillardan beri o’zgarmay kelayotgan o‘z yozuvi bor- u, ko‘pmillionli o‘zbekniki yo‘q? Bori ham tinimsiz o‘zgartirildi, hamon o‘zgartirilmoqda!? Axir, yozuv o‘zgartirish millatni tahrir qilish, tahqir qilish degani- ku! Uzoqqa bormay, mana mening o‘zim ham ana shu o‘zgartirishning zahmini chekmadimmi?.. Bilasiz, yozuvchiman. Bir qarasam. endi nashrdan chiqib uyga olib kelgan kitobimni hali yosh bo‘lgan o‘g‘lim va qizim qo‘liga olishibdi- yu, lekin tuzukroq o‘qiy olishmayapti. Ya’ni, ota bilan bola yozuvda bir- birini tushunmayapti. Bu nima degani? Ajdod va avlod o‘rtasiga choh tushdi, degani? «Vahima qilmang, bolalaringiz kirillni, siz esa lotin alifbosini bir pasda o‘rganib olasiz», deya maslahat bermoqchi bo‘lsangiz, aytay: men va bolam o‘rtasidagi tushunmovchilik» bu aysbergning ko‘rinib turgan uchi, xolos. Aysbergning uchidan bahs etishdan murod suv ostida yotgan asl aysbergga ishoradir. Asl aysbergning nomi esa xalk va u yaratgan ming yillik meros! Demak, yozuvning har almashishi mavjud avlodning o‘zi mansub bo‘lgan xalk va uning merosidan yana bir karra uzoq Tushishi deganidir. «Hammasini yangi yozuvga o‘girib olish mumkin-ku», deya e’tirozda davom etmoqchi bo‘lsangiz, bu ishning shu choqqacha mumkin bo‘lmagani sizga eng yaxshi javobdir.
Armiyada yuz bergan o‘sha muloqot chogida men 18 yoshli bo‘z yigit edim. gurjistonlik yigit gapining ma’nosi tagiga birdaniga yetmagan bo‘lishim mumkin. Lekin aminmanki, o‘sha paytdagi uzbek ziyolilarining aksari ham bu xaqda yolchitib fikr yuritishmagan. Yuritishganda edi, 1993 yili alifboni tanlash va tuzatish imkonidan bu taxlit xom foydalanishmas edi. Holbuki, alifbo millat taqdiriga daxl qiladigan masalalardan biri. Unga panja ortidan qarab bo‘lmaydi.
Suzlarim kimlargadir qattiq tegayotgan bulsa, uzr so‘rayman. Lekin biz o‘sha xom foydalanish tufayli yana bir bor alifboda (kichik bo‘lsa- da) o‘zgartirish qilishga majbur bo‘lib turibmiz. Bu ishning olam-olam muammolarini, sarf- harajatlarini, har bir in- son boshiga tushadigan ruhiy, aqliy, kerak bo‘lsa, moddiy zahmatlarini o‘ylaganimda, uzr so‘ragan tillarimni tishlab tashlagim keladi...
O‘TMISHGA SAVOL BILAN NAZAR
Yunon keldi, kitoblarni, bilimdonlarni yo‘q qildi, o‘zinikini o‘tkazmoqchi bo‘ldi. O‘tkazdi ham. Ketidan arab keldi, tilimiz arabcha so‘zlarga to‘ldi, arabcha yozuvni qabul qildik (dinni shunday ham qabul qilish mumkin edi- ku!). Hera?.. Javob tarix va ko‘pchiligimizning yuragimizdan badarg‘a qilingan jasorat qa’riga ko‘milgan. Ruslar keldi. Tilimiz ruscha so‘zlarga to‘ldi, yozuvimiz kirillcha bo‘ldi. Nega?.. Javob yana tarixda va bizni tark etgan jasorat bag‘rida uxlayapti. Ulargacha xorazm, sug’d, uyg’ur, o‘rxun- yenisey kabi turkona yozuvlar bo‘lganligidan tarix dalolat beradi. Ammo hech birini saklab qololmaganmiz. Yana «nega?» degan savol qarshimizga chiqadi. Tarix Shumerlardan boshlanadi, deyishadi.