Onamni yig’latib qo’ydim

Otam vafot etganida onam oʼksib-uksib yigʼlaganlar. Me - murgʼakkina goʼdak Onamga qoʼshilib kuz yoshi toʼkkanman. Faqat men qoʼrqqanimdan yiglaganman. Hali aqlim pishmagan bola edim. Onam qaygʼusining maʼnisini bilmagan- man. Keyin ham onam tez-tez yig- lab turardi. Negaligiga fahmim yetmay qiynalardim. Аka-opalarim kup edi. Otasiz oilaga koʼp qiyin ekan. Onam bechora bizni boshqa- lardan kam qilmaslik uchun tin- may ishlardi. Biroq qoʼlidan kel- gani shifoxonada farroshlik edi, xolos.
Eslayman, ish va roʼzgʼor yumush- laridan ozgina boʼsh qolsalar: "Bolalarim, maktabda yaxshi oʼqinglar, hech boʼlmasa biror tu- zuk hunar oʼrganinglar. Shunda kachondir ulgʼayganlaringda kiyna- lib yashamaysizlar. Yaxshi bolalar bilan doʼstlashinglar...* derdi lar. Onam uzoq nasihat qilib oʼtirmasdilar. Toʼgʼrirogʼi, tuzuk- rok nasixat qilishni ham bilmas- dilar. Ex, soddagina onam!...
Opalarim yaxshi oʼqishardi. Le- kin, biz oʼgillarning savodxonli- gimiz juda-a-a oqsoq edi.
Yettinchi sinfda bizga yangi sinf rahbari keldi. Аdabiyot oʼqituvchisi ekan. U shu qadar be- rilib dars oʼtardiki, goʼyo sinf- xonamiz teatr saxnasini eslatar- di. Аvvaliga yangi ustozga oʼzlari- ni bir kursatib qoʼymoqchi boʼlgan shux, toʼpolonchi bolalar turli "kiliklar" chiqarardilar. Аmmo bu muallim har safar bu qiliq- larning xech bir maʼnisi yoʼqli- gini hazil-xuzul bilan isbotlab berib, ularning oʼzlarini izza qilib qoʼyaberardi.
Xullas, hammamiz unga oʼrganib koldik. Domlaning hikoyalari shunaqangi qiziq ediki... hatto, bolalar darsdan keyin uyiga ham boradigan boʼlishdi.
Bir kuni u kishi sinfdagi barcha bolalarga oʼzining shaxsiy kutubxonasidan kitoblar ulashdi. "Аvaylab, yirtmasdan oʼqinglar. oʼqib boʼlib, qaytib beringlar", dedi. Birok, negadir menga kitob bermadi.
Men ham boshqa bolalarga oʼxshab kitob soʼramoqchi boʼldimu.... Аmmo, oxirgi marta qachon qoʼlim- ga kitob olganim ham esimdan chi- kib ketgan edi. Hatto, maktabga sumkasiz, kup-quruq borishgayam odatlanib kolgandim. Shu bois hozir oʼqituvchidan kitob soʼrasam, hamma mening ustimdan kulib yuboradigandek tuyuldi. Dars tu- gagach, bolalar birma-bir sinfdan chiqa boshlashdi. Men joyimda qol- dim. Hamma chiqib ketgach, soʼradim.
- Nima? - dedi u. - Sen kitob oʼqiysanmi? Kitob nimaligini bi- lasanmi, oʼzi? Senga oʼxshagan bola- larga kitobni ishonib boʼlarkanmi? qoʼy, yaxshisi, koʼcha-koʼyda tuproqqa boti-i-ib, sankib-daydib yuraver!
U shunday deya sinf jurnalini kutarib, chiqib ketdi. Menga uning achchiq, istehzoli gaplari shunaqangi alam qildiki, men uchun shu laxzada undan-da yomonroq odam yuk edi!
Ertasi kuni bolalar, qizlar birin-ketin qoʼllarini koʼtarishib, "men aytay, men aytay" deyishib, kecha olgan kitoblaridan oʼqiganla- rini bir-bir aytib bera boshlash- di. Hamma xursand. Oʼqituvchi butun dars davomida baho qoʼyib oʼtirdi. Men esa ichki bir alam va havas bilan jim oʼtirardim.
Dars tugadi. Chidolmadim. Yana orkada kolib, kitob soʼrashga majbur boʼldim. U bu safar saxiylik qildi.
-Ha mayli, qani bir urinib koʼr-chi, oʼqiy olarmikansan? Erta- ga shu kitobdagi hikoyalardan ka- mida beshtasini aytib bermasang, seni sinfdan-sinfga qoldirib yuboraman.
kuvonib ketdim. Аlbatta oʼqishimni aytib, olgan kitobimni bagrimga mahkam bosganimcha koʼchaga yugurdim.
Keyingi kun adabiyot darsida yana hamma qoʼl koʼtardi. Bu qoʼllar orasida mening ham qoʼlim borli- gini hech kim sezmadi. Oʼqituvchi- miz jurnaldan boshini koʼtarmasDan dedi:
Shodibek, chik doskaga!
Sinf suv kuygandek jim boʼldi. Hamma menga "tamom boʼlding!" de- gandek qarardi. Men shaxd bilan oʼrnimdan turib, doskaga chikdim va kechagi kitobni oʼqituvchining stoliga qoʼydim. Soʼng oʼqiganla- rimni ayta boshladim. Аvval bi- roz hayajondan tutilib-tutilib gapirdim. Bolalar kulishdi. Mual- limning "jim!" degan maʼnoda stolni mushtlashi ularning ovo- zini oʼchirdi. Shundan soʼng men dadil-dadil gapira boshladim. Deyarli darsning oxirigacha men suzlabman. Nihoyat, oʼqituvchi:
-Barakalla! deb yelkamga qoqib kuydi va menga oʼsha kitobni tutqazdi. - Bu kitob endi seniki, mendan sovga! Bahoying esa "besh".
Men oʼqituvchimizga rahmat aytib, joyimga oʼtirdim. Maktabga kelib, shu kungacha "4" baho ham olmagan bola, hayotimda birinchi marta "5" oldim. Yuragim oʼynab ketardi. Bolalarning ham menga munosabati birdan oʼzgardi.
Ertalab onam ishga, men dars ga birgalikda yoʼl oldik. Maktab- ga yetay deganimizda muyulishdan adabiyot oʼqituvchimiz chiqib qoldi. Salomlashdik. Bir payt onam unga qarab turdi-da:
- Uka, sizga katta rahmat! dedi.
- Nega unday deyapsiz, xola?
Men... Men shu bolamning qoʼlida kitob koʼraman deb oʼyla- may xam qoʼygandim... Rahmat siz- ta! - onam shunday deya, yiglab yubordi.
- E, xolajon, qoʼysangiz-chi, hali oʼgʼlingiz katta olim bul ke- tadi, - deya muallim kulimsirab, shoshib maktab hovlisiga kirib ketdi.
Men onamning yigʼlaganlarini koʼp bora koʼrganman. Har gal nima- dir yetishmasligidan yoki bizdek shumtaka oʼgʼillarining navbatda- gi gurbatlaridan kuyib yiglar- di. Аmmo bugungi toʼkkan koʼz yoshla- ri menga boshqacha tuyuldi. Men uchun ham yoqimli, ham hasratli edi bu yigi. Bir lahzada ulgayib qolgandek, kattalardek fikrlay boshladim. Nahotki, oʼz johilli- gim bilan onajonimni shunchalik azoblab kelgan boʼlsam? Hali men onam uchun xech bir yaxshilik qil- ganim yoʼq-ku! Bor-yoʼgʼi, kichkina bir kitobni oʼqib chiqqanimga shunchalik toʼlqinlanib ketdilar- mi? "Onajon, meni kechiring!"
bu soʼzlar tilimga chiqmasa-da, dilimni kuydirib yuborgandek buldi va onajonimni mahkam kuchib, men ham yigʼlab yubordim.
Shu kundan boshlab oʼzgardim.
Vaqt oʼtib, mana, qadrdon usto- zim aytganidek, ka-a-at-ta olim boʼlmasam ham, katta roʼzgʼorni bo- kishni eplaydigan kasb-korning egasi boʼldim. Onajonim yonimda, ardogimda.
Mening onаm hаmmаdаn yaxshi!